GELİBOLU’DA GİRAY MEZARLARI

Mehmet GÜNAYDIN

Çanakkale’de yaşayan bir Kırım’lı olarak, Çanakkale tarihini araştırırken elime,`Gelibolu Yöresi ve Tarihi `adlı bir kitap geçti. Burada önemli şahsiyetler kısmında Kırım Hanları’ndan Kaplan Giray Han’ın hanımı Halime Begüm Sultan’ın Türbesi’nden bahsediliyordu.
Heyecanımdan o gün hemen Çanakkale’den Gelibolu’ya hareket ettim, 100 km yol sanki bitmiyor. Heyecanım katlanarak artıyordu. Neyse ki Gelibolu’ya ulaştım. Ancak neyi nerede arayacaktım. Gelibolu’nun içinde arabamla bir aşağı bir yukarı gidip geldikten sonra heyecanımın yerini mantık ve düşünce aldı. Dosdoğru Belediye’ye gittim.
Memurlardan bir bilgi alamayınca Belediye Başkanı’nın yanına yöneliyorum. Ancak 2 saat bekledikten sonra Cihat Bey’e hemen konuyu aktardım. Burada Kırım Giray Han mezarları varmış biliyor musunuz diyorum, ancak kendisi tam bir yer söyleyemeyeceği ama tarihi Alaadin Kalfa mezarlığı veya Mevlevi Hane yanındaki türbeler bölgesi civarlarında olabileceğini söylüyor ve bana bu mezarları bulursam kendisinin de çok sevineceğini, restorasyonuna yardımcı olacağını söylüyor ve bana buralara girebilmem, araştırma yapabilmem için yazılı izin çıkarıyor.
Fakat Alaadin Kalfa mezarlığına gelince sevincimin yerini endişe alıyor. Çünkü büyük en az 100 dönüm büyüklüğünde Osmanlı dönemine ait bir mezarlık birçok mezar taşı da yıkık dökük, hemen hemen hepsi de Osmanlıca eski yazı, yukarı Mevlevihane bölgesi mezarlığında aynı şekilde olunca elim kolum bağlanıyor.

Nicole Hanım’la tanışmam.
“Kırım’dan kalan Miras Hansaray’’ kitabını biliyordum, ama Kırım hanları mezarları ile ilgilendiğini tanışınca öğrendim.
Gelibolu’daki konuyu kendisine anlattığımda çok sevindi ve bir süre sonra eşi ve çocukları ile Gelibolu’ya geldi. Hep beraber mezarlıkları incelemeye tekrardan koyulduk. Kendisi Osmanlıcayı iyi biliyor ve tek tek mezar taşlarını okuyoruz, ancak yaptığımız iş denizde kum, kumda çakıl aramak kadar zor binlerce mezar taşı oku, oku bitmiyor. Osmanlıca bilmediğim için o kadar üzülüyörum ki, Nikol hanım ve ailesi geri dönüyorlar.
Yeni Bir Ümit Işığı
Gelibolu’da 90 yaşındaki Mehmet amcayı Gelibolu’da buluyorum. Gelibolu kitabının yazarı bana iki konudan bahsediyor. On Sekiz Mart Üniversitesinden akademisyenlerin bu eski mezarlıklarda araştırma yaptıklarını ve Gelibolu’daki Wrangel ordusundan, yani beyaz ordudan ve Han mezarlarından On Sekiz Mart Üniversitesine gidiyorum eski mezarlıklar hakkında araştırma yapan Fakültenin dekanı ile görüşmemizde daha başka Tatar mezarlarının olduğunu ama kendi araştırmalarının kitap olarak basılmadan bana yardımcı olamayacağını söylüyor. “Anlaşıldı iş başa düştü” diyerek, Osmanlıca ve Arapca bilen üniversitedeki arkadaşlarla hafta sonları Çanakkale’den Gelibolu’ya giderek araştırmaları sürdürüyoruz.
Gelibolu’da üç büyük eski mezarlık bulunuyor diğer Hazire ve küçük mezarlıklarla beraber 1300 mezarlığı tarıyoruz. Ama araştırdıkça birçok üzücü olayı da öğrenmiş oluyoruz. Yol yapımı, bina yapımı sebebi ile Osmanlı ve Kırım hanlık mezarlıkları yok edilmiş ve bu muhteşem mezar taşları ya denize atılmış, ya da kırılarak mıcır olarak kullanılmış. Varlığını sürdüren Kırım Hanlığına ait bazı mezar taşları bulunmaktadır.
Neden Gelibolu’da Kırım Han ve Mirza mezarları veya Kırım devlet erkanı bulunuyordu? Tabii en büyük sebep Hanların taht mücadeleleri, ayrıca Osmanlı İmparatorluğu’nda Gelibolu’nun Kaptanı derya Paşanın idari şehri yani Akdeniz ve Adalar eyaletinin baş şehri oluşu gemilerle Kırım’dan ulaşımın kolay oluşu. Gelibolu’nun aynı zamanda dini bir merkez oluşu.
Hanlar ve Şahlar Mezarlığı
Bu mezarlıkta Kaplan Giray Hanın ailesinden Halime Begüm Sultanın mezarı ve İran Şahı (Safevi) Tasmahsab’ın oğlu veliaht Sam Mirzanın mezarı da bulunmaktadır, ayrıca bir çok Osmanlı Hanedanlığından kişi de bu mezarlıkta yer almaktadır.
Sonuç: Bakımsızlıktan çok kötü durumdaki bu mezar taşları ve eserleri koruma altına almak restore etmek ayrıca ülkemizde Kırım eski eserleri konusunda bir müze açılması ivedi bir zaruret taşımaktadır.

Fikirde Birlik - Sayı: 23’ten alınmıştır.